Het museum toont een zeer gevarieerde collectie over de geschiedenis van De Rijp en het Schermereiland. Als inleiding krijg je twee korte films zien. Een film gaat over de ontwikkeling van het Schermereiland van de middeleeuwen tot nu. De tweede film gaat over de strijd tegen het water en over de droogmakerijen. Hierin speelt Jan Adriaansz Leeghwater (in 1575 in De Rijp geboren) een belangrijke rol.
De Rijp
De Rijp, gelegen in het midden van Noord-Holland, is een dorp dat in de zestiende en zeventiende eeuw tot bloei is gekomen door de haringvisserij en de walvisvaart. Aan deze welvarende periode herinneren de vele fraaie woningen, pakhuizen en het bekende raadhuis, ontworpen door Jan Adriaanszoon Leeghwater.
Voormalig weeshuis
Het gebouw dateert uit het midden van de 18de eeuw en was tot 1965 een ' wees- en armenhuis’. De aanbouw met regentenkamer werd rond 1800 toegevoegd. Bij de restauratie en nieuwbouw, die in 2003 gereed kwam, werd achter het bestaande pand een flinke uitbreiding gebouwd. Het nieuwe gedeelte bevat geconditioneerde depots, een ruimte voor tijdelijke exposities en een werkruimte. Op verschillende plekken in het gerestaureerde deel is de oorspronkelijke houten constructie nog duidelijk zichtbaar.
Het Schermereiland
Tot in de zeventiende eeuw lag De Rijp op een eiland, Het Schermereiland. Dit eiland lag ingeklemd tussen de toen nog niet drooggemaakte meren, Beemster, Schermer en Starnmeer. In het museum is te zien hoe dit eiland na de droogmakerijen deel ging uitmaken van het vaste land. Op het Schermereiland en in de directe omgeving hebben zo´n zeventig water- en industriemolens gestaan.
Haringvisserij en walvisvaart
Door de ligging aan open water ging men zich in deze streek vanaf de zestiende eeuw op maritieme activiteiten richten. Deze twee belangrijke takken van zeevaart vormden de basis voor de verdere nijverheid op het eiland.
Haringvisserij en walvisvaart worden in het museum uitgebreid belicht aan de hand van oude zeekaarten, journalen, prenten, scheepsonderdelen en modellen van een haringbuis. Een door Rijper walvisvaarders meegebrachte kayak uit Groenland is een topstuk uit de collectie. Maar ook de nevenindustrieën, zoals scheepsbouw, touwslagerij en traankokerij komen in de vaste opstelling aan de orde.
Ook te zien:
Aardewerk
Op diverse plekken in het museum staat gebruiks- en sieraardewerk opgesteld. Het meeste stamt uit de zestiende en zeventiende eeuw. Er is eenvoudig huishoudelijk aardewerk en tegels, maar ook het opvallende, veelkleurige majolica en het bijzondere slib- en krasaardewerk. Het kwaliteitsverschil in het aardewerk is een mooie illustratie van het thema arm en rijk.
Voorwerpen uit het leven van alledag vertellen over het huishouden, het interieur, lering & vermaak in vroeger eeuwen. Vertederend is een negentiende-eeuwse schommelwieg, beschilderd met de namen van de vijfentwintig kinderen die er in gelegen hebben.
Wisselende exposities
Naast de permanente opstelling organiseert het museum doorlopend tentoonstellingen over thema's uit de lokale en regionale geschiedenis en over actuele onderwerpen.
Grafter Raadhuis
In het prachtige raadhuis (1613) van het aangrenzende dorp Graft is de dependance van het Museum 'In 't Houten Huis' gevestigd. Op de begane grond zijn er jaarlijks wisselende tentoonstellingen te zien over de geschiedenis van Graft. Behalve de expositie is ook het raadhuis zelf een bezoek meer dan waard.
